ADHD en hoogbegaafdheid gaan vaak samen, al is het niet het niet zo dat iedereen met ADHD ook hoogbegaafd is, of dat alle hoogbegaafden ook ADHD hebben. Het komt echter wel veel voor dat kinderen zowel hoogbegaafd zijn als ADHD hebben. Dit vraagt om een goede begeleiding omdat het leven niet altijd even makkelijk is.
Hoogbegaafdheid en ADHD in hokjes
We denken in onze maatschappij vaak in hokjes, we vinden het prettig om overal een naam aan te geven. Of dit wenselijk is of niet, daar gaan we nu niet op in, maar het maakt het soms lastig om om ‘out of the box’ te denken. Wanneer een kind hoogbegaafd is en ADHD heeft is er sprake van twee aparte hokjes.
Deskundige of hulpverleners vinden het lastig om een hoogbegaafd kind met ADHD in een hokje te plaatsen, en hier ligt ook vaak het probleem. Het is namelijk zo dat veel symptomen van ADHD ook symptomen van hoogbegaafdheid zijn, en andersom uiteraard. Dit betekent dat, wanneer een kind beide heeft, het niet mogelijk is om de twee zaken te ontrafelen. Het is onmogelijk om te bepalen welke symptomen afkomstig zijn van de hoogbegaafdheid en welke symptomen toegeschreven kunnen worden aan ADHD.
Het is dan ook belangrijk dat de combinatie van hoogbegaafdheid met ADHD wordt gezien als één. Voor een goede begeleiding is het belangrijk dat de begeleider in beide is gespecialiseerd. Hoogbegaafdheid uit zich niet altijd zoals we dat zouden willen. De hoge creativiteit die gepaard gaat met hoogbegaafdheid kan zich soms uiten in chaotisch en druk gedrag.
Hoogbegaafdheid en ADHD kenmerken
Onderstaand een overzicht van een aantal specifieke kenmerken van een kind met ADHD en hoogbegaafdheid:
Heeft weinig geduld en is snel gefrustreerd (een kort lontje).
Heeft concentratie problemen, is erg gemakkelijk afgeleid. Droomt bijvoorbeeld weg tijdens een gesprek.
Kan niet goed plannen of organiseren. Wil veel taken tegelijkertijd starten, maar maakt dit vervolgens vaak niet af of stelt dit uit.
Hoogbegaafd wordt vaak afgemeten aan hoge intelligentie of aan een hoog IQ. Dat is ook het beeld wat veel mensen er bij hebben. Maar iemand met een hoog IQ is, eigenlijk hoog intelligent. Hoogbegaafden zijn ook intelligent, maar dat is niet het enige.
Hoogbegaafdheid is de aanleg om tot uitzonderlijke prestaties te komen. Het is dus meer dan intelligentie alleen, want dat is slechts de score uit een intelligentieonderzoek. Bij hoogbegaafden is sprake van een IQ boven de 130. Naast deze hoge intelligentie spelen ook persoonlijkheidsfactoren een rol, zoals creativiteit en doorzettingsvermogen.
Het verschil tussen hoogbegaafd en hoog intelligent
Een hoog intelligent kind snapt de aangeboden lesstof eerder, maar het blijft vaak wel rechtlijnig denken. Een hoogbegaafde blijft ‘verkeerde’ conclusies trekken, tenminste, zo lijkt het voor de rest. Hij houdt er ‘vreemde’ denkbeelden op na.
Hoogbegaafd kinderen willen ontdekken wat nog niet bekend is, en dan vooral onderwerpen die niet per se een vastgesteld begin of einde hebben. Ze gaan anders om met leeftijdsgenoten, dan hoog intelligente kinderen.
Zowel hoogbegaafde als hoog intelligente kinderen hebben een hoog IQ, de belangrijkste verschillen hebben we voor je opgesomd.
Kent de antwoorden
Is ervaren in het van buiten leren
Heeft altijd vragen Is een groot gisser (probeert uit de context af te leiden)
Heeft interesse in objecten
Is een zeer nieuwsgierig onderzoeker
Is gefocust en oplettend in de les
Hoewel zeer mentaal en fysiek betrokken, soms afwezig, wegdromend
Simpele logica
Drijft op complexiteit
Houdt van woorden
Heeft vaak een ongewone, complexe woordenschat
Heeft goede ideeën
Heeft flitsende, gekke en vreemde ideeën
Werkt hard
Probeert en test uit
Beantwoordt de vragen
Discussieert in detail, is kritisch, bewerkt stellingen
Presteert bovengemiddeld in de klas
Kan bovengemiddeld, maar ook gemiddeld of beneden gemiddeld presteren
Luistert met interesse
Laat sterke gevoelens en opinies zien
Leert gemakkelijk
Weet het vaak al
6 tot 8 herhalingen nodig voor meesterschap
Meesterschap na 1 tot 2 keer oefenen
Begrijpt ideeën
Ontwikkelt en bewerkt ideeën
Geniet van leeftijdgenoten
Prefereert vaak ouder gezelschap
Begrijpt de bedoeling of betekenis
Onderzoekt de toepassingen
Maakt zijn werk af
Start projecten
Kopieert nauwkeurig
Creëert nieuwe ontwerpen
Houdt van school
Geniet van leren
Technicus
Uitvinden
Aandachtig
Scherpe observator
Tevreden over eigen leren/kunnen
Hoogst zelfkritisch
Bron: HIQ/John Irvine
Hoogbegaafdheid op school
Het verschil tussen hoogbegaafden en hoogintelligentie is duidelijk te merken op school. Maar ook in relaties met mensen onderling en thuis. Eén belangrijk verschil is dat een hoog intelligent kind wordt vaak gezien als een slim. Als iemand die goede cijfers haalt. Terwijl een hoogbegaafd kind ook gezien kan worden als een ‘vreemd’ iemand, die zich wat afzondert van de groep.
Hoogbegaafdheid en beelddenken gaan vaak samen. Hoogbegaafdheid is meer dan een IQ. Intelligentie kan middels een IQ-test worden vastgesteld. Maar al veelal blijkt een hoge intelligentiescore niet te leiden tot een succesvolle (school)carrière. Het tegenovergestelde is vaak het geval. hoogbegaafde kinderen lopen vast in het onderwijs. Van de hoog intelligente mensen in onze samenleving zou, volgens onderzoek, maar 10% werkelijk als hoogbegaafd kunnen worden aangemerkt.
Naast een hoog IQ zijn twee andere persoonlijkheidskenmerken van belang:
Doorzettingsvermogen om een taak te volbrengen.
Creativiteit, het op originele wijze oplossen van problemen.
Hoogbegaafden denken snel
Om snel te kunnen denken, moet je in beelden denken (32 beelden per seconde) in plaats van in taal (2 woorden per seconde). Alleen door het in beelden denken, heb je snel overzicht, kun je gehelen overzien, ontdek je verbanden en kom je tot een passende, soms originele oplossing. Hoogintelligente en hoogbegaafde mensen zijn dus altijd in staat om in beelden te denken. Alleen zo kunnen zij snel en oplossingsgericht denken. In principe gebruiken deze mensen het beelddenken als voorkeursdenken bij het oplossen van problemen.
Een hoogbegaafde kan zowel beelddenken als taaldenken. Hij pakt het voorkeursdenken dat op dat moment het handigst is. Het taaldenken kan naast het beelddenken geïntegreerd zijn: immers taal is nodig in het onderwijs en in onze talige maatschappij. Het kunnen overschakelen van taal- naar beelddenken naar gelang de situatie geeft iemand een enorme bagage: je kunt zowel snel, creatief denken, als logisch, analytisch.
Doorzettingsvermogen
Bij hoogintelligente kinderen die zowel in beelden als in taal kunnen denken, is het doorzettingsvermogen van belang om tot succes te komen. Hoogintelligente kinderen die niet geleerd hebben om door te zetten, kunnen vastlopen in het automatiserende onderwijs. Met als gevolg dat ze onderpresteren.
Een hoogintelligent kind leert anders, hij verwerkt informatie vanuit het geheel, net als een beelddenker. Dit sluit niet goed aan bij het talige onderwijs. Als een hoogintelligentie kind zich niet erkend voelt, zal hij mogelijk gaan onderpresteren en een verkeerd zelfbeeld en faalangst ontwikkelen. Hij voelt zich als een volwassene in een kleuterklas.
Als een kind school saai vindt, wees dan alert. Neem hem serieus en zoek eens uit hoe dat komt.
Hoogbegaafdheid is de aanleg om tot uitzonderlijke prestaties te komen. Hoogbegaafdheid is dus meer dan intelligentie, want dat is slechts de score uit een intelligentieonderzoek. Hoe herken je een hoogbegaafd kind?
Een hoogbegaafd kind is in meerdere opzichten ‘anders’ dan andere kinderen. Hij is niet beter of slechter, maar zit op een andere manier in elkaar. Een hoogbegaafde kind heeft andere dingen nodig om zichzelf optimaal te kunnen ontwikkelen. Het vroegtijdig signaleren van hoogbegaafdheid is belangrijk om tijdig voor de juiste begeleiding te kunnen zorgen.
Dat hoogbegaafden een hoog IQ hebben, weten de meeste mensen wel. Veelal wordt gedacht dat als een kind een hoog IQ heeft, het automatisch een hoogbegaafd kind is. Hoogbegaafdheid behelst echter meer dan alleen een hoog IQ. Het is een combinatie van drie eigenschappen: een IQ van 130 of hoger, een creatief brein en een flink veel doorzettingsvermogen.
Met een creativiteit wordt niet per se bedoeld dat een kind heel kunstzinnig is. Ook het buiten de geijkte kaders denken valt hieronder.
Kenmerken van een hoogbegaafd kind?
Het vaststellen van hoogbegaafdheid bij kinderen is lastig. Elk kind is anders, de volgende kenmerken blijken veel voor te komen bij hoogbegaafde kinderen (bron: SLO):
hoge intelligentie (IQ hoger dan 130)
vroege ontwikkeling / ontwikkelingsvoorsprong
uitblinken op meerdere gebieden
gemakkelijk kunnen leren
goed leggen van (causale) verbanden
makkelijk kunnen analyseren van problemen
maken van grote denksprongen
voorkeur voor abstractie
hoge mate van zelfstandigheid
brede of juist specifieke interesse/hoge motivatie/veel energie
creatief/origineel
perfectionistisch
apart gevoel voor humor
hoge mate van concentratie
Een kind hoeft niet al deze kenmerken te hebben om hoogbegaafd te worden genoemd. En andersom geldt ook een kind één of meer van deze kenmerken heeft, behoeft het niet hoogbegaafd te zijn.
Wat te doen bij een vermoeden
Als je vermoed dat je kind hoogbegaafd is bespreek dit dan met school of de huisarts. Zij kunnen je doorverwijzen naar een instantie die kan testen of er sprake is van een hoog IQ. In geval van een doorverwijzing worden de kosten van het onderzoek mogelijk vergoed. Vraag dit na bij je zorgverzekeraar. Een test geeft geen antwoord op alles, maar het kan wel meer duidelijkheid geven.
Hoogbegaafde kinderen zijn net als andere kinderen soms boos of verdrietig, maar ook vrolijk lief en ondeugend. Toch zijn ze ook anders dan andere kinderen en hebben ze speciale zorg en aandacht nodig om gelukkig te worden of te blijven.
Hoogbegaafdheid
Een kind wordt met hoogbegaafdheid geboren. Ongeveer 2,5% van de mensen is hoogbegaafd. Hoogbegaafdheid wordt vaak gelijkgesteld aan een hoog IQ, hoogbegaafd is echter iets anders dan hoog-intelligent. Naast een hoge intelligentie, zoals gemeten door het IQ, zijn ook creativiteit en doorzettingsvermogen (motivatie) nodig om ergens in uit te kunnen blinken.
Een hoogbegaafd kind maakt een andere ontwikkeling door dan zijn leeftijdsgenoten. Ze vragen daardoor ook een andere begeleiding en opvoeding. Om hoogbegaafde kinderen in hun eigen kracht te laten komen, hebben ze ruimte en begrip nodig. Om een kind hierbij te helpen, heb je kennis over de ontwikkeling van hoogbegaafde kinderen nodig.
Intelligentie
Gemiddeld hebben mensen een IQ van 90 tot 110. Veel wetenschappelijke modellen spreken van hoogbegaafdheid als het IQ hoger is dan 130. Inmiddels is bekend dat de uitslag van een intelligentietest niet altijd een juiste weergave van de intelligentie is. Een kind dat bijvoorbeeld angstig is, slecht in zijn vel zit of onderpresteert, zal waarschijnlijk niet optimaal presteren bij een IQ-test en een lagere score halen dan zijn werkelijke capaciteit is.
Motivatie
Kinderen zijn van nature gemotiveerd om te leren. Motivatie groeit als er beloning op een inspanning volgt. Motivatie verdwijnt als de inspanning niets oplevert. School kan een prachtige leeromgeving zijn voor hoogbegaafde kinderen. Vaak wordt dit echter niet zo ervaren omdat de lesstof te makkelijk is en deze kinderen niets nieuws leren.
Creativiteit
Creativiteit en verbeeldingskracht uiten zich bij hoogbegaafde kinderen onder andere door fantasie, denken in beelden, (dag)dromen, creativiteit en inventief zijn.
Als je veel kennis kunt opnemen, en dit samen gaat met een grote hoeveelheid verbeeldingskracht, kan een kind dit soms niet meer bevatten omdat hij nog jong is. Hij kan dan extreme fantasieën krijgen.
Ook hebben sommige kinderen moeite met het onderscheid te maken tussen fantasie en werkelijkheid m.b.t. films of fictie die ze op de televisie zien. Net zoals veel niet hoogbegaafde kinderen ook hebben trouwens, met het verschil dat hoogbegaafde kinderen vaak angstig worden omdat ze veel dieper doordenken op wat ze te zien krijgen. Ze zien dan al de mogelijke negatieve, gevaarlijke consequenties van de beelden en de acties zoals ze in werkelijkheid zouden kunnen zijn.
Hoogbegaafde kinderen hebben dan iemand nodig om alles weer in de realiteit te plaatsen. Dat kan bijvoorbeeld door de fantasie weer feitelijk te maken, of door er heel bewust fantasievol mee om te gaan. In beide gevallen wordt het kind zich zeer bewust van de scheiding tussen realiteit en fantasie.
Anders leren
Hoogbegaafde kinderen leren anders dan andere kinderen. Ze nemen grotere denksprongen, leren top-down en zijn daarnaast vaak visueel ingesteld. Het reguliere onderwijs gaat uit van bottom-up leren. Nieuwe dingen worden in kleine stapjes (lineair) opgebouwd tot een groter geheel. Hoogbegaafde kinderen willen graag eerst het grote geheel weten en vullen vanuit dit uitgangspunt de ontbrekende kennis in. Dit is het top-down leren. Door de grote denksprongen zijn hoogbegaafde kinderen zich niet bewust van de kleine stapjes die andere kinderen nemen.
Mijn juf was aan de klas iets aan het uitleggen over een som. Ik begreep het wel en luisterde uit beleefdheid. Waarschijnlijk keek ik daardoor een beetje vaag, want ze ging het ineens weer aan me uitleggen, maar nu uitgebreider. Daardoor raakte ik erg in de war, want ze vertelde dingen die ik helemaal niet nodig heb. Omdat ik in de war raakte begon ze het nog een keer uit te leggen en toen begreep ik er echt helemaal niets meer van.
Veel hoogbegaafde kinderen kunnen niet leren volgens de bottom-up methode van school, waardoor de resultaten uitblijven. Het gevolg hiervan is dat hun motivatie verdwijnt. Om hun motivatie weer terug te krijgen is het belangrijk dat een kind een onderwijsaanbod krijgt wat bij zijn niveau en leerstijl past. Het aanbieden van verrijkingsstof kan hierin goed helpen.
Verrijkingsstof is leerstof die verschilt van het reguliere klassikale aanbod. Het kan dieper ingaan op stof waar ze klassikaal mee bezig zijn of juist iets anders zijn, een verbreding. Een kind vindt hier meer uitdaging in, al kan het zijn dat een kind op weg geholpen moet worden, hoe te leren.
Veel hoogbegaafde kinderen hebben nooit echt moeite gedaan om iets te leren. Ze zijn daardoor bang om fouten te maken en om iets te doen wat ze nog niet weten en beheersen. De faalangst die is ontstaan kan zo groot zijn dat de motivatie om iets te leren ontbreekt. Een goede begeleiding om deze angst te leren beheersen kan een kind weer vertrouwen in zichzelf geven.
Over het verschijnsel hoogbegaafdheid bestaat nog veel onbegrip. Niet met alle hoogbegaafden gaat het namelijk automatisch goed. In tegendeel zelfs, een groot aantal van hen, zowel kinderen als volwassenen hebben vaak problemen op geestelijk en sociaal gebied.
Het is vaak een raadsel hoe het kan, dat iemand die zeer intelligent is, niet goed kan functioneren. Inzicht in de diverse processen die spelen rond het hoogbegaafd-zijn, maakt het mogelijk ontwikkelingsproblemen vroegtijdig te herkennen.
Signalen hoogbegaafdheid
Bij hele jongen kinderen wordt er niet gelijk gesproken van hoogbegaafd maar van een ontwikkelvoorsprong. De volgende signalen kunnen duiden op hoogbegaafdheid bij kleuters
Heel leergierig en nieuwsgierig
Grote woordenschat en snel begrip van woorden.
Een goed inhoudelijk gesprek kunnen voeren
Kennis combineren
Maakt graag contact met ouderen of juist jongere kinderen
Inzicht in de sociale structuren
Groot rechtvaardigheidsgevoel
Tekenontwikkeling kan voorbij het verwachte leeftijdsniveau zijn
Op school een braaf kind dat meedoet in de klas, thuis uitbarstingen
Gedragsproblemen in de klas, weinig of geen contact met klasgenoten
Dromerig, niet ‘meedoen’
Te veel leiding nemen over de klasgenoten
Problemen van hoogbegaafdheid
Jongen kinderen ontlenen een deel van hun zelfbeeld aan de groep. Als deze groep anders doet en denkt dan een kind, bestaat de kans dat een kind zich gaat aanpassen aan hetgeen gebruikelijk is binnen de groep.
Een kind kan bijvoorbeeld al goed tekenen en tekent poppetjes met armen en benen, maar valt terug naar gekras. Andere signalen om alert op te zijn: een kleuter valt terug in de taalontwikkeling, vraagt (te) veel aandacht van de leerkracht, houdt zich afzijdig op het plein, wil niet naar school, ontwikkelt buik- en/of hoofdpijnklachten.
Kinderen ontwikkelen zich niet altijd even snel op verschillende gebieden als rekenen en taal. Wanneer deze ontwikkeling scheef verloopt is het verstandig zo snel mogelijk bij te sturen. Naarmate een kind zich voor rekenen meer moet inspannen en de talige vakken eigenlijk steeds ‘vanzelf’ gaan, zal hij mogelijk weerstand tegen het rekenen ontwikkelen. Het is goed kinderen te leren dat sommige dingen meer inspanning vergen alvorens ze lukken.
